Czym jest rezydencja podatkowa? Czy mieszkając i pracując za granicą możemy a nawet powinniśmy rozliczać się w Polsce? Kiedy grozi nam podwójne opodatkowanie? Czym jest tzw. exit tax? Te i inne wątpliwości, w obszernym materiale eksperckim, w ramach Akademii Podatków 8Tax, rozwiewa Magdalena Mucha, doradca podatkowy 8Tax Doradztwo Podatkowe sp. z o.o.
WPROWADZENIE
Pojęcie rezydencji podatkowej pojawia się zwykle wtedy, kiedy podatnik podatku dochodowego PIT lub CIT (osoba fizyczna lub prawna) rozpoczyna wykonywanie określonych czynności na terytorium kraju innego niż kraj, w którym zamieszkuje (dotyczy osoby fizycznej) albo posiada siedzibę (dotyczy osoby prawnej). W takiej sytuacji pojawia się pytanie o to, w którym kraju należy opłacać podatek. Powyższe sprowadza się do ustalenia, w którym kraju podatnik ma status rezydenta podatkowego.
Posiadanie bowiem tego statusu, powoduje obowiązek opodatkowania w danym kraju wszystkich dochodów bez względu na to gdzie zostały uzyskane. Posiadanie statusu nierezydenta podatkowego w danym kraju powoduje natomiast obowiązek opodatkowania w tym kraju jedynie dochodu tam uzyskanego. Przyjęcie tych tylko założeń owocowałaby, jak nietrudno zauważyć, podwójnym opodatkowaniem części dochodu. Stąd też w praktyce stosuje się określone mechanizmy, które pozwalają na uniknięcie takiej właśnie przykrej konsekwencji. Mechanizmy te zapisane są w tzw. umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania. Polska zawarła wskazane umowy z 93 krajami na świecie.
W praktyce występują sytuacje, kiedy ustalenie rezydencji podatkowej danego podatnika jest skomplikowane lub czasami nawet niemożliwe. Żeby jednak przybliżyć Czytelnikom to zagadnienie, a jednocześnie w prosty sposób pokazać, że „nie taki diabeł straszny” w niniejszym artykule:
- przyjrzymy się zagadnieniu rezydencji podatkowej z punktu widzenia osoby fizycznej,
- wskażemy punkt po punkcie, na co należy zwrócić uwagę by we właściwy sposób wywiązać się z ciążących na nas obowiązków w zakresie opłacenia podatku oraz
- zastanowimy się, czy jest możliwa zmiana rezydencji tak, żeby zapłacić niższy podatek.
Zapraszam zatem do lektury!
Rezydencja podatkowa – od czego zacząć?
PRZYKŁAD 1
Rozważmy sytuację polskiego pracownika, który zostaje oddelegowany do pracy do Niemiec. Przy czym nie chodzi o podróż służbową (zwykłą delegację trwającą od kilku do kilkunastu dni), ale o sytuację, kiedy pracownik czasowo zmienia miejsce świadczenia pracy. Załóżmy, że oddelegowanie trwać będzie 3 miesiące. Przyjmijmy, że będą to miesiące październik – grudzień roku 2018, a więc 92 dni.
KROK 1 – Ustalenie miejsca zamieszkania
Najważniejszą kwestią dla określenia tego, w którym państwie posiadamy status rezydenta, (czyli gdzie zwykle powinniśmy opłacać podatki) jest ustalenie, w którym państwie posiadamy miejsce zamieszkania. Kwestia, choć z pozoru oczywista, w rzeczywistości może być trudna do ustalenia. Z pomocą w tym zakresie – przynajmniej częściowo – przychodzą nam przepisy. I tak, w art. 3 Ustawy PIT zapisana została zasada, zgodnie z którą posiadanie miejsca zamieszkania na terytorium Polski wynika albo z faktu, że posiadamy na terytorium Polski tzw. „ośrodek interesów życiowych” (osobistych lub gospodarczych) albo też, że przebywamy na terytorium Polski dłużej aniżeli 183 dni w roku podatkowym. Co istotne dla określenia statusu podatkowego w Polsce (rezydent/nierezydent) wystarczy spełnienie jednego ze wskazanych wyżej warunków ustawowych.
Z perspektywy przytoczonego na wstępie przykładu możemy od razu odnieść się do warunku przebywania w Polsce dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Skoro pracownik spędzi w Niemczech 92 dni a pozostałą część roku w Polsce, możemy od razu uznać, że warunek ten jest spełniony a pracownik jest polskim rezydentem podatkowym. Tym samym, ma on obowiązek opodatkowania w Polsce wszystkich osiągniętych przez siebie dochodów – zarówno tych osiągniętych w Polsce, jak i tych osiągniętych w Niemczech.
Może jednak zaistnieć sytuacja, kiedy warunek ilości dni zamieszkania w Polsce nie zostanie spełniony.
PRZYKŁAD 2
Polski pracownik zostaje oddelegowany do pracy w Niemczech. Oddelegowanie trwać będzie 9 miesięcy. Będą to miesiące styczeń – wrzesień roku 2019, a więc 272 dni. W Polsce pozostanie rodzina pracownika oraz całe jego dotychczasowe życie (majątek, realizowane aktywności, itp.).
W powyższym przykładzie widzimy wyraźnie, że warunek ilości dni zamieszkania w Polsce nie został spełniony. Skoro bowiem pracownik spędzi 272 dni w Niemczech to oczywistym jest, że nie spędzi 183 dni w Polsce. W takim przypadku koniecznym będzie ustalenie, czy pracownik posiada na terytorium Polski „ośrodek interesów życiowych”.
KROK 2 – Ustalenie miejsca występowania „ośrodka interesów życiowych”
W tym miejscu sprawa się komplikuje, jako że ani w Ustawie PIT, ani jakiejkolwiek innej ustawie podatkowej nie znajdziemy definicji „ośrodka interesów życiowych”. Z pomocą przychodzi nam jednak Komentarz do Modelowej Konwencji OECD (Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku), zgodnie z którym, posiadanie „ośrodka interesów życiowych” w danym kraju należy przykładowo rozumieć przez pryzmat:
- posiadania na terytorium danego kraju największej ilości powiązań rodzinnych i towarzyskich;
- podejmowania aktywności społecznej, kulturalnej, politycznej, obywatelskiej;
- przynależności do stowarzyszeń, klubów i organizacji;
- uprawiania hobby;
- prowadzenia na terytorium danego kraju działalności zarobkowej podstawowej (stosunek pracy, działalność gospodarcza) i dodatkowej (np.: wynajem, inwestycje, depozyty, lokaty),
- posiadania majątku ruchomego i nieruchomego (np.: dom, mieszkanie, samochód);
- posiadania zaciągniętych zobowiązań (np.: pożyczki, kredyty);
- opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Wskazane wyżej przykładowe okoliczności, które mogą stanowić o tym, że posiadamy miejsce zamieszkania (a tym samym status rezydenta) w Polsce, nie stanowią jedynych, które możemy użyć do „obrony” naszej rezydencji. W przypadku konieczności dyskusji z fiskusem możemy śmiało wykorzystać każdą inną okoliczność, która będzie wpisywała się w ogólne rozumienie sformułowania „ośrodek interesów życiowych”.
Wracając do naszego przykładu, należy stwierdzić, że również w tym przypadku pracownik będzie miał miejsce zamieszkania (a tym samym status rezydenta) na terytorium Polski. Skoro bowiem rodzina, majątek i wszystkie wykonywane aktywności pracownika pozostaną w Polsce, należy uznać, że w Polsce pracownik będzie miał „ośrodek interesów życiowych”, a tym samym zostanie spełniony warunek uznania go za rezydenta podatkowego w Polsce (i opodatkowania tu wszystkich jego dochodów). Jak pamiętamy, wystarczy jeden z dwóch warunków, aby to miało miejsce.
PRZYKŁAD 3
Załóżmy, że rodzina pracownika z PRZYKŁADU 2 wyjeżdża do Niemiec razem z nim, z zamiarem stałego się osiedlenia w Niemczech. W takim przypadku, żaden z warunków posiadania miejsca zamieszkania (a więc bycia polskim rezydentem podatkowym) nie zostanie spełniony. Należy bowiem uznać, że pracownik przeniósł swój „ośrodek interesów życiowych” do Niemiec. Tym samym pracownik nie będzie posiadał miejsca zamieszkania, a tym samym statusu rezydenta podatkowego w Polsce – w związku z tym jego status zmieni się na status nierezydenta. W konsekwencji pracownik opodatkuje w Polsce tylko te dochody, które uzyska na jej terytorium.
KROK 3 – Miejsce zamieszkania w dwóch krajach. Co robić?
Próba ustalenia miejsca zamieszkania dla celów podatkowych może zakończyć się sytuacją, kiedy okaże się, że miejsce to posiadamy w więcej niż jednym kraju. Wynika to z tego, że każdy kraj określa własne zasady uznawania podatników za rezydentów i dana osoba w tym samym czasie może spełniać warunki w dwóch różnych krajach.
PRZYKŁAD 4
Przy założeniu, że w Niemczech obowiązują takie same zasady ustalania miejsca zamieszkania jak w Polsce, w sytuacji przedstawionej w PRZYKŁADZIE 2 polski pracownik mógłby zostać również uznany za rezydenta podatkowego Niemiec.
W przedstawionej sytuacji niezbędne będzie posłużenie się zasadami ustalania miejsca zamieszkania zawartymi w polsko-niemieckiej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania. Zgodnie z umową, jeżeli z lokalnych przepisów wynika, że podatnik posiada miejsce zamieszkania w obu krajach (w Polsce i Niemczech) jego status podatkowy ustala się następująco:
- uważa się, że podatnik ma miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym ma on stałe miejsce zamieszkania; jeżeli ma on stałe miejsce zamieszkania w obu państwach, to uważa się, że ma on miejsce zamieszkania w tym państwie, z którym ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze (ośrodek interesów życiowych);
- jeżeli nie można ustalić, w którym państwie podatnik ma ośrodek interesów życiowych albo jeżeli nie posiada on stałego miejsca zamieszkania w żadnym z państw, to uważa się, że ma on miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym zwykle przebywa;
- jeżeli podatnik przebywa zazwyczaj w obu państwach lub nie przebywa zazwyczaj w żadnym z nich, to uważa się, że ma ona miejsce zamieszkania w tym państwie, którego jest obywatelem;
- jeżeli podatnik jest obywatelem obydwu państw lub nie jest obywatelem żadnego z nich, to właściwe organy państw rozstrzygną tę kwestię w drodze wzajemnego porozumienia.
WAŻNE: W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że reguły pozwalające usunąć wzajemną kolizję przepisów lokalnych zawierają kolejne pojęcia, dla których nie wskazano definicji. Nie wiadomo np. jak należy właściwie rozumieć stałe miejsce zamieszkania (w odróżnieniu od miejsca zamieszkania) czy też zwykłe przebywanie.
W sytuacji, kiedy pomimo wszystkich opisanych wcześniej zasad nie uda nam się jednoznacznie rozstrzygnąć, w którym kraju posiadamy status rezydenta, można wystąpić w tej sprawie z wnioskiem o indywidualną interpretację przepisów do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej. Po dokładnym przedstawieniu naszej sytuacji, jak również naszego stanowiska w sprawie możemy liczyć na to, że organ podatkowy zajmie w niej własne stanowisko. Posiadanie wydanej dla siebie interpretacji indywidualnej na pewno zwiększy nasze bezpieczeństwo w trakcie ewentualnego sporu z urzędnikami.
Czy mogę wybrać kraj rezydencji podatkowej?
Wybór kraju rezydencji podatkowej jest jak najbardziej możliwy. Należy jednak w takim przypadku pamiętać o kilku istotnych kwestiach:
- przede wszystkim istotne jest, abyśmy poznali zasady opodatkowania w kraju, którego rezydentem planujemy zostać; informacje, które posiadamy, mogą okazać się niepełne i ze względu na różnego rodzaju szczególne zasady ostatecznie możemy nie osiągnąć zamierzonych korzyści – z tego powodu warto zainteresować się tematem zmiany rezydencji z odpowiednim wyprzedzeniem;
- wybór rezydencji nie dokonuje się „na papierze”; aby skutecznie bronić rezydencji w kraju innym niż Polska, należy poznać warunki posiadania miejsca zamieszkania wynikające z przepisów lokalnych i je spełnić; w szczególności konieczna może okazać się przeprowadzka do interesującego nas kraju wraz z rodziną czy likwidacja (przeniesienie) źródeł dochodów (sprzedaż wynajmowanej nieruchomości, likwidacja rachunków i lokat bankowych, zamknięcie działalności gospodarczej); ponadto należy pamiętać o tym, żeby działalność gospodarcza prowadzona w innym kraju była prowadzona rzeczywiście (w zależności od rodzaju działalności konieczne może okazać się posiadanie biura, pracowników czy określonych składników majątku);
- możliwe jest pozyskanie indywidualnej interpretacji przepisów potwierdzającej, że po spełnieniu określonych warunków będziemy posiadać w Polsce status nierezydenta;
- zgodnie z przyjętą przez Sejm nowelizacją przepisów o podatkach dochodowych, od 1 stycznia 2019 r., osoba fizyczna zamierzająca przenieść się za granicę będzie zobowiązana do uiszczenia z tego tytułu podatku (tzw. exit tax); opodatkowanie nastąpi w sytuacji, kiedy tzw. niezrealizowane przychody przekroczą 4 mln złotych a podatek, co do zasady, wyniesie 3%; jeśli jednak nie będzie możliwości ustalenia wymiernej wartości majątku, będzie on ustalany na zasadzie oszacowania, wówczas stawka podatkowa wyniesie 19%. 19-procentowa stawka podatku będzie również należna od aktywów finansowych.
PODSUMOWANIE
Na koniec zapamiętajmy! Właściwe ustalenie rezydencji podatkowej nie musi być trudne i najczęściej nie jest. Przepisów regulujących to zagadnienie należy szukać w przepisach lokalnych i umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania. W przypadku wątpliwości można złożyć wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej lub skorzystać z porady zaufanego doradcy. Zmiana rezydencji jest możliwa, ale należy się do niej dobrze przygotować.
Partner cyklu – 8Tax Doradztwo Podatkowe sp. z o.o
Autor: Magdalena Mucha, Doradca podatkowy